Ο Ελιγιά και η εποχή του

Η ποιητική πορεία του Ελιγιά βρισκόταν σε ολόκληρη τη σύντομη ζωή του, σε απόλυτη συμφωνία με τον κοινωνικό –ιδεολογικό του προβληματισμό.

Ο Ελιγιά έζησε και δημιούργησε ανάμεσα σε δύο κόσμους: στον μικρόκοσμο της εβραϊκής κοινότητας της πόλης του και την ευρύτερη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της Ελλάδας της δεκαετίας του 1920

Η εβραϊκή κοινότητα της πόλης του

Η Εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων στις αρχές της δεκαετίας του 1920 είχε περίπου 3.000 μέλη.

Η αδρή συμπεριφορά των ορεσίβιων κατοίκων της Ηπείρου χαρακτήριζε και τους Γιαννιώτες Εβραίους, οι οποίοι είχαν τη φήμη ανθρώπων δύσκολων και αμετακίνητων από τη θέση τους. Το αυστηρό σύστημα της εσωτερικής κοινωνικής οργάνωσης απομόνωσε ακόμη περισσότερο τους Εβραίους των Ιωαννίνων, εγκλωβίζοντας τους σε μια ψευδαίσθηση ενδοκοινοτικής αυτάρκειας. Μεγάλο μέρος του Εβραϊκού πληθυσμού ανήκε σε κατώτερα κοινωνικά στρώματα και ζούσε ασκώντας ταπεινά επαγγέλματα δρόμου(πλανόδιος μικροπωλητής, γανωματής, παλιατζής κ.α.),ενώ το βιοτικό και το εκπαιδευτικό επίπεδο ήταν χαμηλό.

Οι ρυθμοί της ζωής των Γιαννιωτών Εβραίων ακολούθησαν το συνολικό ρυθμό ζωής του νέου Ελληνικού Κράτους. Έτσι παρατηρούνταν και στη μικροκοινωνία των Εβραίων πολλά από τα κοινωνικά φαινόμενα που χαρακτήριζαν την ελληνική πραγματικότητα του ΄20.

Η δεκαετία αυτή για την εβραϊκή κοινότητα σημαδεύτηκε από έντονο μεταναστευτικό κύμα προς τις Η.Π.Α. και την Παλαιστίνη και από την άνοδο της σιωνιστικής ιδεολογίας, που προσέλαβε χαρακτηριστικά κινήματος, το οποίο συνδύασε και πολιτικό λόγο. Ειδικότερα το σιωνιστικό κίνημα υποστήριζε ότι η μόνη λύση για την εβραϊκή φτωχολογιά ήταν η ίδρυση ενός εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη. Αν και αρχικά συντηρητικοί κοινοτικοί κύκλοι ήταν επιφυλακτικοί απέναντι στον Σιωνισμό γρήγορα τον υποστήριξαν.

Οι Εβραίοι των Ιωαννίνων διακρίνονταν για την ευσέβεια τους και είχαν συνείδηση της ξεχωριστής παράδοσης τους. Τα όρια διαφορετικότητας της κοινότητας με την υπόλοιπη γιαννιώτικη κοινωνία (η οποία αποδεχόταν τη θρησκευτική διαφορά της εβραϊκής κοινότητας και σε καμιά περίπτωση δεν την ισοπέδωνε με το να της επιβάλλει τα δικά της πρότυπα) ήταν αυστηρά καθορισμένα, ενώ και τα ακριβή σύνορα ανάμεσα στο μέσα και στο έξω ήταν σαφή και ευδιάκριτα. Αυτός ήταν και ένα λόγος που εξηγεί το συντηρητισμό της κοινότητας. Βασικός εκπρόσωπος αυτής της τάσης ήταν ο Σαμπεθάι Καμπιλής, από τους πιο επιφανείς Εβραίους της πόλης και σημαντικό πρόσωπο για την ευρύτερη τοπική κοινωνία. Συνδεόταν στενά με το Ελιγιά αναγνωρίζοντας την κλίση του στα γράμματα, που έμελλε όμως να έρθει σε αντίθεση μαζί του, όταν ο τελευταίος δραστηριοποιήθηκε κοινωνικά. Η αντίθεση του προσωποποιεί την αντιπαλότητα προοδευτικών και συντηρητικών δυνάμεων στους κόλπους της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων.

Η οδός Κουντουριώτη, Εβραϊκή γειτονιά στα Ιωάννινα

Η παλιά συναγωγή

Η οδός Αβέρωφ

Το ρολόι στα Γιάννενα

Σπάνια καρτ ποστάλ.Tα Γιάννενα στις αρχές του 20ου αι.

Η κάτω πλατεία των Ιωαννίνων, 1925

Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων,1913

Η κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα των Ιωαννίνων

Ενώ η εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων προσπαθούσε ν α ισορροπήσει σε μια εποχή έντονων κοινωνικών αλλαγών, παράλληλη πορεία, μέσα από παρόμοιες αντιθέσεις και προβλήματα, ακολούθησε ολόκληρη η τοπική κοινωνία των Ιωαννίνων. Δεν πρόκειται βεβαίως για μια ιδιαίτερη και εξαιρετική περίπτωση. Τα Ιωάννινα αντιπροσωπεύουν μια μικρογραφία της τότε ελληνικής κοινωνίας : κοινωνικοί σχηματισμοί, όραμα μεγαλοϊδεατισμού, αποτυχία μικρασιατικής εκστρατείας, άφιξη προσφυγικών πληθυσμών, ανάπτυξη εργατικού και συνδικαλιστικού κινήματος.

Στα Γιάννενα εκείνη την εποχή ιδρύθηκαν σύλλογοι και σωματεία, τα περισσότερα από τα οποία είχαν σαφή κοινωνικό και συνδικαλιστικό χαρακτήρα. Όλοι οι εργαζόμενοι ένιωθαν την ανάγκη ενός επίσημου οργάνου που θα προασπιζόταν τα δικαιώματά τους. Έτσι ιδρύθηκε το 1920 το Πανηπειρωτικό Εργατικό Κέντρο με πρόεδρο τον τσαγκάρη Ν.Μαυρομάτη, το οποίο αποτελούταν , το 1922,από οκτώ σωματεία.

Ενώ την Πρωτομαγιά του 1923 εμφανίστηκε στα Γιάννενα ένας σοσιαλιστικός-κομμουνιστικός πυρήνας, ο οποίος επιχειρούσε να ενημερώσει τα μέλη του, αλλά και τον απλό εργατικό κόσμο της πόλης, για τις αγωνιστικές κινήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως για παράδειγμα, στην Αμερική ή στην μπολσεβίκικη Ρωσία. Ως απάντηση σε αυτές τις ριζοσπαστικές κινήσεις συστήθηκαν και συντηρητικότερου χαρακτήρα σωματεία. Όπως ήταν αναμενόμενο, η σύσταση συλλογών προκάλεσε και αντίστοιχη εκδοτική δραστηριότητα: εφημερίδες, περιοδικά, έντυπα, προκηρύξεις ενημέρωναν τους πολίτες για τις δραστηριότητες τους σχηματισμού που εκπροσωπούσαν.

Με τη μαχητική εφημερίδα Νέος Αγών συνεργαζόταν ο Γιωσέφ Ελιγιά,ο οποίος και παράθετε στην πρώτη σελίδα του κάθε φύλλου της ένα ποίημα του: Πνευματική ωριμότητα και ριζοσπαστική θέση έκφρασης συνδέονταν άρρηκτα μεταξύ τους.

Εκτός από τις σαφούς συνδικαλιστικού χαρακτήρα κινήσεις, ενεργοποιήθηκε ένας σημαντικά δραστήριος πυρήνας αριστερών διανοουμένων οποίος προσπαθούσε να ευαισθητοποιήσει την τοπική κοινωνία σε ζητήματα ιδεολογικά. Μέσα από έντυπο υλικό και συγκεντρώσεις προσπαθούσαν να φέρουν πιο κοντά την ευρωπαϊκή επικαιρότητα. Ο Ελιγιά μέσα σε όλη αυτή την κοινωνικό-πολιτική κινητικότητα δεν θα μπορούσε να είχε παραμείνει αδρανής. Άλλωστε δεν έβλεπε τον ρόλο του ως ποιητής αποκομμένος από την πολιτική και την κοινωνική επικαιρότητα, αλλά έβλεπε ένα μεγάλο κενό να τον διαχωρίζει από τους παθητικούς ομότεχνους του, αλλά και από ένα μεγάλο μέρος των σύγχρονων του, ομόθρησκων και χριστιανών. Ξεκινώντας από αυτή την αντίληψη, συμμετείχε σε ομάδες διανοούμενων και ανέπτυξε ριζοσπαστική δράση, η οποία τον οδήγησε στην ποιητική του παραγωγή, φέρνοντας τον σε ρήξη με το πολιτικό καθεστώς και τον συντηρητικό κύκλο της εβραϊκής κοινότητας της πόλης του.